ایلام یا عیلام نام یک تمدن است که بخش بزرگی از آن در جنوب غربی فلات ایران واقع شده است. تمدن ایلام یکی از قدیمی ترین تمدن‌های جهان است. قلمرو اصلی ایلام بخش وسیعی از غرب و جنوب غرب ایران با مرکزیت خوزستان و شوش کنونی بود. ایلامیان در حدود ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد از آسیای میانه به ایران کوچ کردند، آنها بعد از چندین قرن موفق به ایجاد تمدن بزرگی به نام ایلام شدند.

حکومت سه هزار ساله !

دولت ایلام نزدیک به سه هزار سال حکومت کرد و پایتخت آن شوش بود. اهواز و خرم آباد از مهمترین شهرهای ایلام به شمار می روند. از ایلامیان کتیبه و لوحه های بسیاری به جای مانده و بیش از ده هزار لوحه ایلامی در دانشگاه شیکاگو نگهداری می شود.

 

قلمرو حکومت ایلام

دولت ایلام بیشترین تأثیر را بر فرهنگ ایران گذاشته است .از تاریخ ۱۹۳۶میلادی در حفاری هایی که به وسیله اروپا و آمریکا در تخت جمشید و سایر اماکن صورت گرفت، در زیر دیوار یکی از انباری های تخت جمشید، اتفاقی شگفت انگیز به وقوع پیوست که همه را مبهوت و یافته ‏های تاریخی تا آن زمان را دگرگون کرد، در این حفاری بیش از۳۰ هزار لوحه گلی به زبان ایلامی کشف که با خواندن این لوحه ‏ها مشخص شد ایلام به عنوان اولین سلسله جهان در بخش بزرگی از قاره کهن و ایران تشکیل شده بود.

شباهت ترکی آذری به زبان ایلامیان

زبان ایلامی تا قرن ها بعد از سقوط ایلام اهمیت خود را حفظ و داریوش هخامنشی آن را زبان رسمی و اداری امپراطوری اعلام کرد. این زبان هم اکنون در شوش و مناطق عراقی نزدیک به شوش، از جمله شهر مندلی  و هم چنین در  سنقر  لرستان، اطراف آن و برخی مناطق دیگر رایج است و زبان روزمره اهالی آن مناطق به شمار می رود. این زبان همچنین به ترکی آذری امروزی بسیار نزدیک است.

در یک تقسیم‌ بندی کلی می‌توان سه دوره را برای تمدن ایلام برشمرد:

  •  ایلام‌ کهن
  • ایلام میانه
  • ایلام جدید

ایلامیان پس از انقراض حاکمیتشان مدت زمان زیادی را به حیات خود ادامه دادند و زبان و تمدن خود را زنده نگه داشتند.

مطالعه این مطلب پیشنهاد می شود:

 اسامی ایلامی چگونه بوده است؟

اسامی تعدادی از شاهان ایلام عبارت است از:

شیموت، وارتاش، تن دن، اولی، اونتاش قال، لیلا-ایرتاش، هومبان هال تاش.

در آخر اکثر اسامی ایلامی پسوندهای تاش , آش و لی  وجود دارد. این زبان در میان اقوام ساکن اطراف کوه های زاگرس نیز صرف می شد و هنوز هم در بین اکثر اهالی این سرزمین ها رایج است.

بازسازی معماری ایلامی

ایلامی ها در طول دوره ۳ هزار ساله حکومتشان، دموکراسی ابتدایی و سنتی خاص اقوام ترک را حفظ کردند که مدتها بعد مادها، اشکانیان، سلجوقیان و سایر سلسله های ترک آن روش را ادامه دادند.

خط ایلامی ها میخی است که آنرا از سومری ها دریافت کردند. آخرین اثر مکتوب زبان ایلامی به سالهای حکومت اسکندر مقدونی بر ایران باز می گردد.

پایان تمدن ایلام

پادشاه آشور به دنبال بهانه ایی برای جنگ با ایلام بود. به همین علت نماینده ای به ایلام فرستاد و درخواست هایی از پادشاه ایلام کرد که برای وی قابل قبول نبود. یکی از خواسته ها این بود که پادشاه آشور مجسمه نه نه  یا نا نا را که  ۱۶۳۵ سال در ایلام بوده را درخواست کرد که پادشاه ایلام نمی توانست آن را قبول کند در نتیجه پادشاه آشور تصمیم گرفت در اواسط قرن هفتم قبل از میلاد به قلمرو ایلامی ها حمله ور شود و هر آنچه که در این شهر با ارزش بود را چپاول و با خاک یکسان کند.

این یورش، پایان تمدن دیرینه ایلام پس از هزاران سال مقاومت در برابر اقوام سومری، اَکدی، بابلی بود و این چنین از صفحه روزگار محو شد.