نقش زنان در تاریخ، داستانی حماسی و در عین حال مغفول مانده است. برای قرن‌ها، سهم زنان در شکل دادن به جوامع، تمدن‌ها و دنیای ما به حاشیه رانده شده و نادیده گرفته شده است. روایت‌های تاریخی سنتی، غالباً مرد محور بوده‌اند و نقش زنان را به وظایف خانگی و خانوادگی محدود کرده‌اند.

اما واقعیت این است که زنان در تمام جنبه‌های زندگی بشری، از سیاست و اقتصاد گرفته تا هنر و علم، نقشی فعال و تاثیرگذار داشته‌اند. در این مقاله، سفری در گذر زمان خواهیم داشت و به بررسی نقش زنان در تاریخ، از دوران باستان تا به امروز می‌پردازیم.

دوران باستان

شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که زنان در جوامع اولیه، نقشی حیاتی در شکار، گردآوری غذا و پرورش فرزندان داشته‌اند. در برخی از تمدن‌های باستانی، مانند مصر و بین‌النهرین، زنان به عنوان کاهنه، پزشک، و حتی حاکم فعالیت می‌کردند.

  • مصر باستان:

    • ملکه حتشبسوت (1473-1458 قبل از میلاد) یکی از قدرتمندترین فراعنه مصر باستان بود. او به عنوان جانشین شوهرش به تخت سلطنت رسید و مصر را در دوران صلح و رفاه رهبری کرد.
    • ملکه نفرتیتی (1370-1330 قبل از میلاد) همسر آخناتن، فرعون انقلابی مصر بود. او به خاطر زیبایی و نقشش در ترویج دین یکتاپرستی آتون مشهور است.

  • بین‌النهرین:

    • ملکه پوآبی (2250 قبل از میلاد) ملکه شهر اور بود. او به خاطر خرد و درایت خود در امور حکومتی مشهور بود.
    • انهدوانا (2300 قبل از میلاد) شاعره و کاهنه سومری بود. او به خاطر اشعار مذهبی و مدح خدای خورشید، اوتو، مشهور است.

برای مطالعه بیشتر:

آرتیستونه، دختر کوروش کبیر

شهبانوی ایرانی، آتوسا

قرون وسطی

در دوران قرون وسطی، نقش زنان در جامعه تا حدودی محدودتر شد. با ظهور مسیحیت، برتری مردان در آموزه‌های دینی و قوانین اجتماعی تثبیت شد. با این وجود، زنان همچنان در بسیاری از زمینه‌ها، مانند کشاورزی، بافندگی و تجارت، فعال بودند. همچنین، برخی از زنان در صومعه‌ها به تحصیل و مطالعه می‌پردازند و به عنوان نویسنده، مترجم و دانشمند فعالیت می‌کردند.

  • هیلدگارد بینگن (1098-1179): یک راهبه بندیکتینی، نویسنده، آهنگساز، فیلسوف، عارف و طبیعت‌شناس آلمانی بود. او به خاطر نوشته‌هایش در مورد الهیات، فلسفه، علوم طبیعی و موسیقی مشهور است.
  • ابئیگل دِ گیِر (1147-1202): یک راهبه سیسترسی فرانسوی، نویسنده و الهی‌دان بود. او به خاطر نوشته‌هایش در مورد عرفان و الهیات مشهور است.

عصر جدید

عصر جدید، دوره تحولات عظیمی برای زنان بود. رنسانس و عصر روشنگری، زمینه را برای رشد تفکر فمینیستی و مطالبه حقوق برابر زنان فراهم کرد. در این دوران، زنان نویسنده، هنرمند، دانشمند و فیلسوف برجسته‌ای ظهور کردند که به چالش کشیدن هنجارهای جنسیتی و ترویج برابری زن و مرد پرداختند.

  • ماری دِ گورنی (1555-1645): یک نویسنده، شاعر و مترجم فرانسوی بود. او به خاطر رمان‌هایش در مورد عشق و روابط عاشقانه مشهور است.
  • آن براون (1612-1680): یک شاعره و نمایشنامه‌نویس انگلیسی بود. او به خاطر شعرهای مذهبی و نمایشنامه‌هایش در مورد زندگی زنان مشهور است.
  • کریستین دِ پیزان (1364-1430): یک نویسنده، فیلسوف و شاعر فرانسوی بود. او به خاطر نوشته‌هایش در مورد حقوق زنان و برابری جنسیتی مشهور است.

قرن نوزدهم

قرن نوزدهم شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه حقوق زنان بود. جنبش‌های زنان در سراسر جهان برای حق رای، برابری در محل کار و سایر حقوق مدنی به پا خواستند. در بسیاری از کشورها، زنان به دستاوردهای قابل توجهی مانند کسب حق رای، ورود به دانشگاه‌ها و مشاغل مختلف و تصاحب مناصب سیاسی دست یافتند.

  • سوزان آنتونی (1820-1906): یک فعال حقوق زنان آمریکایی بود. او به خاطر نقشش در مبارزه برای حق رای زنان مشهور است.
  • الیزابت کدَری استنتن (1815-1902): یک فعال حقوق زنان آمریکایی بود. او به خاطر نقشش در تأسیس کنوانسیون ملی حقوق زنان سِنِکا فالز در سال 1848 مشهور است.
  • ماری کوری (1867-1934): یک فیزیکدان و شیمیدان لهستانی-فرانسوی بود. او به خاطر تحقیقاتش در مورد رادیواکتیویته و کشف عناصر پولونیوم و رادیوم مشهور است.

قرن بیستم

قرن بیستم شاهد تحولات عظیمی در نقش زنان در جامعه بود. دو جنگ جهانی، ظهور جنبش‌های اجتماعی و پیشرفت‌های تکنولوژی، فرصت‌های جدیدی را برای زنان فراهم کرد و در عین حال چالش‌های جدیدی را نیز به وجود آورد.

  • ویرجینیا وولف (1882-1941): یک نویسنده انگلیسی بود. او به خاطر رمان‌ها، داستان‌های کوتاه و جستارهایش در مورد فمینیسم و مدرنیسم مشهور است.
  • سیمون دو بووار (1908-1986): یک فیلسوف، نویسنده و فمینیست فرانسوی بود. او به خاطر اثرش “جنس دوم” (1949) که به بررسی نابرابری جنسیتی در جامعه می‌پردازد، مشهور است.
  • روزا پارکس (1913-2005): یک فعال حقوق مدنی آمریکایی بود. او به خاطر امتناع از واگذاری صندلی خود در اتوبوس به یک مرد سفیدپوست در سال 1955 مشهور است که جرقه تحریم اتوبوس مونتگومری را زد.

نقش زنان در دنیای امروز

امروزه، زنان در تمام زمینه‌های زندگی بشری، از سیاست و اقتصاد گرفته تا علم و هنر، نقشی رهبری ایفا می‌کنند. آنها به عنوان مدیران عامل، دانشمندان، هنرمندان، سیاستمداران و کارآفرینان برجسته در سراسر جهان فعالیت می‌کنند. زنان همچنان در خط مقدم مبارزه برای عدالت اجتماعی، برابری و حقوق بشر قرار دارند.

  • آنگلا مرکل (1954- ): صدراعظم آلمان از سال 2005 تا 2021 بود. او اولین زن و همچنین اولین فرد اهل آلمان شرقی بود که به این سمت رسید.
  • میشل اوباما (1964- ): همسر باراک اوباما، 44مین رئیس جمهور ایالات متحده، از سال 2009 تا 2017 بانوی اول ایالات متحده بود. او به خاطر ابتکاراتش در زمینه آموزش، تغذیه سالم و حقوق زنان مشهور است.
  • مالالا یوسف‌زی (1997- ): یک فعال حقوق بشر پاکستانی است که به خاطر تلاشش برای آموزش دختران و کودکان در زادگاهش، دره سوات، شناخته می‌شود. او در سال 2014 جوان‌ترین برنده جایزه صلح نوبل شد.

زنان ایرانی: ستارگان درخشان در گذر تاریخ

نقش زنان ایرانی در تاریخ، داستانی پیچیده، پویا و پر فراز و نشیب است. از دوران باستان تاکنون، زنان ایرانی در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی حضوری فعال داشته و سهم بسزایی در شکل‌گیری هویت و تمدن ایران ایفا کرده‌اند.

در دوران باستان، زنان ایرانی از حقوق و جایگاه اجتماعی قابل قبولی برخوردار بودند. آنها در امور سیاسی و اقتصادی خانواده و جامعه مشارکت داشتند و در زمینه‌های علمی و هنری نیز فعالیت می‌کردند.

با گذر زمان و تحولات اجتماعی، نقش زنان ایرانی دستخوش فراز و نشیب‌هایی شد. در برخی دوره‌ها، محدودیت‌های اجتماعی و مذهبی مانع از پیشرفت و حضور فعال زنان در جامعه شد.

اما در عین حال، زنان ایرانی همواره با تلاش و پشتکار خود، برای احقاق حقوق خود و ارتقای جایگاهشان در جامعه مبارزه کرده‌اند.

در دوران معاصر، با گسترش جنبش‌های برابری‌خواهی و فمینیستی، زنان ایرانی حضوری پررنگ‌تر در عرصه‌های مختلف جامعه پیدا کرده‌اند. آنها در سطوح مختلف علمی، مدیریتی، هنری و ورزشی فعالیت می‌کنند و نقش مهمی در پیشرفت و توسعه ایران ایفا می‌کنند.

امروزه، زنان ایرانی الهام‌بخش نسل‌های آینده هستند و نشان می‌دهند که با اراده و پشتکار می‌توان بر چالش‌ها غلبه کرد و به موفقیت‌های بزرگی دست یافت.

دوران باستان:

  • آرتمیس: ملکه جنگجوی ایرانی که در قرن ششم قبل از میلاد، ارتش خود را به پیروزی در چندین نبرد رهبری کرد.
  • پوراندخت: ملکه ساسانی که در قرن هفتم میلادی به تخت سلطنت رسید و حکومتی عادلانه و صلح‌آمیز را اداره کرد.
  • ماندانا: مادر کوروش کبیر، بنیانگذار سلسله هخامنشی که به خاطر خرد و درایت خود مشهور بود.

دوران میانه:

  • رابیه بلخی: شاعره و عارف ایرانی که در قرن نهم میلادی می‌زیست و به خاطر اشعار عرفانی و عاشقانه خود مشهور است.
  • مریم جرجانی: پزشک و دانشمند ایرانی که در قرن دوازدهم میلادی می‌زیست و به خاطر کتاب “ذخیره خوارزمشاهی” در زمینه پزشکی مشهور است.
  • فاطمه نسابه: شاعر و نویسنده ایرانی که در قرن چهاردهم میلادی می‌زیست و به خاطر مثنوی “مخزن الاسرار” خود مشهور است.

دوران معاصر:

  • بی‌بی خانم استرآبادی: نویسنده و مترجم ایرانی که در قرن نوزدهم میلادی می‌زیست و به خاطر کتاب “اُختیارنامه” خود مشهور است.
  • صدیقه دولت‌آبادی: نویسنده، روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی می‌زیست و به خاطر تلاش‌هایش برای برابری زن و مرد مشهور است.

برای مطالعه بیشتر:

دکتر فرخ روی پارسا، اولین بانوی وزیر ایرانی

  • نیره ابتهاج سمیعی: اولین بانوی ایرانی بود که نیابت رئیس مجلس را به عهده گرفت.
  • فرح دیبا: همسر محمدرضا شاه پهلوی که به خاطر فعالیت‌هایش در زمینه فرهنگ و هنر مشهور است.
  • پری صابری :  کارگردان تئاتر، نمایش‌نامه‌نویس و نویسنده رمان است.
  • نرگس محمدی: وکیل و فعال حقوق بشر که به خاطر فعالیت‌هایش در زمینه حقوق زنان و زندانیان سیاسی مشهور است.
نیره ابتهاج سمیعی
  • مهتاب باقری: اولین زن ایرانی که در رشته ریاضی از دانشگاه استنفورد دکترا گرفت و به خاطر تحقیقاتش در زمینه نظریه اعداد مشهور است.
  • مریم میرمحمدی: اولین زن ایرانی که در رشته فیزیک از دانشگاه MIT دکترا گرفت و به خاطر تحقیقاتش در زمینه کیهان‌شناسی مشهور است.
2017 NASA Astronaut Candidate Jasmin Moghbeli
  • یاسمین مقبلی و انوشه انصاری : بانوان فضانورد ایرانی
  • پوران درخشنده: کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس ایرانی که به خاطر فیلم‌هایش با مضامین اجتماعی و خانوادگی مشهور است.
  • گلاب آدینه: بازیگر و کارگردان تئاتر و سینما که به خاطر بازی‌های درخشانش در فیلم‌های مختلف مشهور است.
  • سیمین بهبهانی: بانوی غزل و یکی از تاثیرگذارترین شاعران معاصر ایران
  • لیلا رجبی: اولین زن ایرانی که مدال طلای بازی‌های آسیایی را در رشته دو و میدانی کسب کرد.
  • فرخنده صادق و لاله کشاورز: اولین زنان ایرانی که به قله اورست صعود کرد.
  • زهرا نعمتی،عضو تیم‌ملی تیراندازی با کمان بانوان معلول ایران است. وی نخستین زن در تاریخ ورزش ایران است که موفق به کسب مدال طلا در سه پارالمپیک پیاپی لندن ٢٠١٢، ریو ٢٠١۶ و توکیو ٢٠٢٠ شده است

 

این فقط نمونه کوچکی از زنان برجسته ایرانی است که در طول تاریخ با تلاش‌ها، خلاقیت‌ها و فداکاری‌های خود، نقشی اساسی در پیشرفت ایران و ارتقای جایگاه زنان در جامعه ایفا کرده‌اند.

چالش‌های پیش روی زنان

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر، زنان همچنان با چالش‌های متعددی در سراسر جهان روبرو هستند. نابرابری جنسیتی، تبعیض، خشونت علیه زنان، فقر و دسترسی محدود به آموزش و بهداشت، از جمله این چالش‌ها هستند.

  • نابرابری جنسیتی: زنان در بسیاری از کشورها هنوز با نابرابری در دستمزد، فرصت‌های شغلی و مشارکت سیاسی روبرو هستند.
  • تبعیض: زنان در بسیاری از زمینه‌ها، مانند ازدواج، طلاق، حضانت فرزندان و ارث، با تبعیض روبرو هستند.

خشونت علیه زنان:

  • خشونت علیه زنان، از جمله خشونت خانگی، تجاوز جنسی و آزار و اذیت جنسی همچنان یک مشکل جهانی جدی است.
  • فقر: زنان در مقایسه با مردان به طور نامتناسبی تحت تأثیر فقر قرار دارند. این به خاطر عوامل مختلفی از جمله دستمزد کمتر، دسترسی محدودتر به آموزش و فرصت‌های شغلی است.
  • محدودیت دسترسی به بهداشت و آموزش: در بسیاری از کشورهای جهان، زنان دسترسی کمتری به آموزش و خدمات بهداشتی دارند، که بر سلامت و رفاه آنها تأثیر منفی می‌گذارد.

نقش زنان در جوامع آینده

با پیشروی به سوی آینده، می‌توان تصور کرد که زنان نقشی اساسی‌تر و تأثیرگذارتر در شکل دادن به جوامع مترقی، منصفانه و پایدار خواهند داشت. با کاهش موانع ساختاری و باورهای کهنه‌گرا، زنان توانمندی خود را برای ایجاد تحولات چشمگیر افزایش خواهند داد. پیش‌بینی می‌شود که شاهد مشارکت بیشتر زنان در موارد زیر باشیم:

  • رهبری در تمامی عرصه‌ها: جهان با افزایش زنان در موقعیت‌های رهبری در تمام بخش‌های جامعه مانند سیاست، شرکت‌ها، علم و فرهنگ همراه خواهد بود. این امر به تضمین نمایندگی بهتر از همه و اتخاذ تصمیمات آگاهانه با در نظر گرفتن منافع زنان کمک می کند.

  • پیشگام نوآوری: زنان خلاقیت و رویکردهای منحصر به فرد خود را به حوزه‌های مختلف خواهند آورد و نوآوری‌هایی را در زمینه‌هایی مانند سلامت، فناوری، انرژی پاک و توسعه پایدار هدایت می کنند.

  • مدافعان عدالت اجتماعی: زنان به عنوان مدافعان قدرتمند برای عدالت اجتماعی و حقوق بشر به کار خود ادامه خواهند داد و صدای خود را برای ایجاد یک دنیای برابرتر فریاد می زنند.

  • الگوهای مثبت: زنان با شکستن سقف شیشه‌ای در زمینه‌های مختلف، الگوهایی قدرتمند برای نسل‌های آینده دختران خواهند بود و به آنها جرات دنبال کردن آرزوهای خود را خواهند داد.

نقش زنان در تاریخ، نقشی پویا، پیچیده و الهام‌بخش است. زنان در طول تاریخ، علیرغم چالش‌ها و موانع متعدد، سهم بسزایی در شکل‌گیری جوامع، تمدن‌ها و دنیای ما داشته‌اند. امروزه، زنان همچنان به عنوان نیرویی قدرتمند برای تغییر و پیشرفت در سراسر جهان فعالیت می‌کنند. آینده نویدبخش دستیابی به برابری کامل جنسیتی و جامعه‌ای است که در آن شکوفائی کامل زنان برای همه انسان‌ها امکان‌پذیر خواهد بود.

***

منابع:

  • کتاب زنان در تاریخ
  • وب سایت تاریخ زنان
  • سازمان ملل متحد زنان: https://www.unwomen.org/