آبشارهای شوشتر 

ماندانا شهدادیان

 شوشتر در شمال شرقی جلگه خوزستان و در ارتفاع ۶۵ متری از سطح دریا قرار دارد و از سمت شمال به کوه‌های بختیاری و شهرستان دزفول، از غرب به دزفول و شوش دانیال، از شرق به مسجد سلیمان، از جنوب به اهواز و از جنوب شرقی به رامهرمز محدود می‌شود.

این شهر همانند اغلب شهرهای خوزستان دارای تابستان‌ های گرم و زمستان‌های معتدل مدیترانه‌ای است. شهرستان شوشتر دارای سه بخش شُعیبیه، مرکزی و میان‌آب، چهار شهر گوریه، شوشتر، شرافت و سرداران و هفت دهستان است.

ویژگی های شهر شوشتر

شهر شوشتر پس از کلانشهر اهواز، دزفول و آبادان چهارمین شهر بزرگ استان از لحاظ جمعیت محسوب می‌شود. رودخانه‌‌های بزرگ کارون و دِز از این شهر عبور می‌کنند. شوشتر بافت شهری سنتی با معماری خاص، متراکم و فشرده‌ دارد.

صنایع دستی گوناگون به ویژه انواع صنایع بافندگی در این شهر وجود دارد و از مشهورترین بافته‌ها دیبا (پارچه) و پَرَند شوشتری است که از دیرباز در این شهر تولید می‌‍‌شده است.

شاهکار مهندسی باستانی جهان به تایید باستان شناسان

گذر دو رود مهم و پرآب ایران، تاثیر زیادی در تاریخ و آثار باستانی شوشتر گذاشته‌ است. رونق کشاورزی در تاریخ و پرآب بودن این شهر، باعث ایجاد سازه‌های آبی قابل توجهی شده‌اند که بسیاری از باستان‌شناسان دنیا از آن به عنوان شاهکار مهندسی باستانی جهان یاد می‌کنند.

وجود این سازه‌های آبی در شهرستان شوشتر، رنگ‌وبوی دیگری به تاریخ این شهر بخشیده‌ است. مجموعه سازه های آبی شوشتر از کهن ترین شاهکارهای فنی و مهندسی در ایران و جهان و مربوط به دوران ساسانیان است که به صورت یک مجموعه ی صنعتی- اقتصادی در مجاورت بافت تاریخی شهر شوشتر بنا شده است.

باستان شناس معروف فرانسوی ژان دیولافوا آن را به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی قبل از انقلاب صنعتی دانسته است.

سازه‌های آبی در شهرستان شوشتر چگونه کار می کنند؟

این سازه های آبی مجموعه ای به هم پیوسته از آسیاب ها، آبشارها، پل ها، بندها، کانال ها و تونل های عظیم هدایت آب است که برای بهره گیری بیشتر از نیروی آب، به عنوان محرک آسیاب های صنعتی، ساخته شده و با ارتباط منظمی کار می کردند.

این سازه ها آب رودخانه ی کارون را بین تمامی نقاط شهر شوشتر و شهرهای اطراف تقسیم می کردند. محوطه ی آبشارها و سازه های آسیاب از سنگ خارا و ملات آهک و ساروج تشکیل شده و اتاق های تودرتوی محوطه نیز از حجاری سنگ ها و دیواره های سنگیِ رود ساخته شده اند.

اساس کار مجموعه به این صورت است که سد گَرگَر مسیر رودخانه (که خود از شاهکارهای فنی و مهندسی دوران ساسانی و به صورت کاملاً دستی حفر شده است) را مسدود کرده و سطح آب را برای آبگیری سه تونل حفر شده در تخته سنگ بالا می آورد.

تونل های سه گانه آب را هدایت کرده و آن را در کانال های متعددی تقسیم می کنند. این آب پس از گرداندن چرخ آسیاب ها به صورت آبشارهایی به محوطه ای حوضچه مانند سرازیر می شود. از آب آبشارهای این ناحیه برای چرخاندن چرخ بیش از ۴۰ آسیاب استفاده می شده که در نقاط مختلف این منطقه پراکنده بودند. این آسیاب ها بیشتر برای آرد کردن گندم به کار می رفت. به مرور زمان بر اثر حوادث طبیعی (سیل و زلزله) وعوامل انسانی اکثر این آسیاب ها رو به تخریب نهادند.

در حال حاضر آسیاب رضا گلاب توسط پایگاه میراث فرهنگی سازه های آبی تاریخی شوشتر، مرمت و در حال فعالیت می باشد.

آبشارهای مصنوعی شوشتر

از ویژگی‌های بارز مجموعه آسیاب‌ها و آبشارها مجاورت آن با بافت تاریخی شهر شوشتر است. این محوطه علاوه بر استفاده‌های صنعتی، در ایام کم آبی نیز، آب مورد نیاز ساکنین را تأمین می‌نمود. یک ویژگی زیبا و منحصر بفرد بصری نیز که در این مجموعه وجود دارد و جلوه‌ای خاص به آن می‌بخشد این است که آب حاصل از پساب آسیاب‌ها به صورت آبشارهای مصنوعی زیبا به محوطه‌ای حوضچه مانند می‌ریزد که منظره‌ای چشم‌نواز و دل‌انگیز را در مقابل دیدگان هر بیننده به وجود می‌آورد. همچنین در محوطه پشت بند که محل آبگیری ۳ تونل معروف سه کوره، دهانه شهر و بلیتی است نیز چشم انداز زیبایی به چشم می‌خورد. تونل‌های سه گانه در پشت پل بند گرگر ، وظیفه انتقال حجم معینی از آب را برای به حرکت درآوردن پره‌های آسیاب برعهده داشته‌اند.

مجموعه آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر با توجه به زمان ساخت از شاهکارهای فنی و مهندسی در جهان است. طراحی بی نظیر این مجموعه آبی حکایت از فرهنگ و تمدن غنی ایران در زمان های گذشته دارد شهرت این منطقه به اندازه ای است که باستان شناس معروف فرانسوی ژان دیولافوا آن را به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی قبل از انقلاب صنعتی دانسته است.

این مجموعه در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در بیست و شش ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا، با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر به شکل یکجا به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت گردید.