نگاهی به رسوم چهارشنبه سوری ایرانی از منظر تاریخ 

از دیدگاه تاریخی جشن های زیادی در ایران در ارتباط با آتش وجود داشته است مانند: جشن مهرگان، جشن سده و جشن چهارشنبه سوری، به این دلیل که آتش دلیل تکامل نوع بشر بوده است.

از نظر معنا؛ کلمه جشن به معنای شادمانی، رقص و پایکوبی و کلمه سور به معنای آتش، رنگِ سرخ و شادمانی است.

 اسناد تاریخی

قدیمی ترین کتابی که به طور صریح به چهارشنبه سوری اشاره کرده است، تاریخ بخارای محمد بن جعفر نرشخی است که در مورد زندگی امیر سامانیان در بخارا می نویسد« امیر فهمید جشن سوری است؛ دستور داد کوهی از آتش برافروزند و شادمانی کنند. آن چنان که در روزگار کهن رسم بوده است» این جمله نشان از تاریخ طولانی جشن چهارشنبه سوری در ایران باستان دارد. علاوه بر این ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه از جشنی با همان  ساز و کار و البته با نام جشن فروردگان یاد می کند.

بر خلاف دیدگاه کسانی که روزهای هفته را به بعد از اسلام نسبت می دهند ما ایرانیان روزهای هفته را قبل از اسلام داشته ایم، بر طبق اسناد تاریخی در کتاب شاهنامه فردوسی ۱۲۰ بار واژه هفته و چهارشنبه استفاده شده است. اسنادی نیز از ۲۰۰۰ سال پیش از مانی در ترکستان پیدا شده است، روزهای هفته در این اسناد نیز نامگذاری شده است جالب اینکه با روزهای انگلیسی از نظر معنا همسان هستند مانند: مهر روز یکشنبه (Sunday) و ماه روز یا مهتاب روز (Monday) و… تمام روزهای هفته به این شکل نامگذاری شده است. در یک متن بودایی در چین و مربوط به سه هزار سال پیش نیز نام شنبت، یکشنبت تا شش شنبت آورده شده است.

 تقویم زرتشت چه می گوید؟

می‌توان چهارشنبه سوری را به تقویم زرتشت و ستاره شناس بودن او نسبت داد. تقویم زرتشتی ۱۲ ماهِ ۳۰ روزه دارد یعنی در این تقویم یک سال ۳۶۰ روز است. در نتیجه ۵ روز پایانی سال گم شده‌اند. آیین زرتشت این ۵ روز را که شروعش در واپسین لحظات غروب سه شنبه بود به شادمانی می‌گذراندند و خود را برای سال نو و نوروز آماده می‌کردند و به جای اطاعت از دستورات شاه، شخصی به نام میر نوروز داشتند که آن ها را می خنداند و برای همین؛ شاید تعیین چهارشنبه سوری در یکی از آخرین جشن‌های پیش از نوروز مربوط به این ۵ روز گمشده باشد.

چرا  آتش را بر بام قرار می دادند؟

چرا آتش را بر پشت بام قرار می دادند، چون اعتقاد داشتند در این روزها مردگان از آن دنیا بر می گردند. برای شادی آن ها، شیرینی و آجیل تهیه می کردند و آتش بر پشت بام روشن می کردند که بعدها این آتش به کوچه و بازار راه یافت و با پریدن از روی آتش این بیت را می خواندند:

زَردی رویم از تو

سُرخی رویَت از من

تعداد کپه های آتش در تاریخ متغیر است و بین سه، چهار و هفت است که از روی آن ها می پریدند.

شال اندازی

شال اندازی عاشق برای معشوق، یکی از رسوم چهارشنبه سوری است که در گذشته‌های ایران مرسوم بوده است و با توجه به نوع هدیه ای که به شال می بستند، در حقیقت جواب مثبت یا منفی معشوق مشخص می شد. پس چهارشنبه سوری جشنی به عنوان بخت گشایی دختران جوان بود.

کوزه اندازی چیست؟

 کوزه اندازی از پشت بام نیز یکی از آیین چهارشنبه سوری است. با انداختن کوزه‌های کهنه از پشت بام و جایگزینی آنها با کوزه های نو سال نو را جشن می گرفتند.

شخصیت اساطیری چهارشنبه سوری چه کسانی هستند؟

یکی از شخصیت های اساطیری مرتبط با جشن چهارشنبه سوری شخصیت سیاوش در شاهنامه است. تمام عناصر شخصیت سیاوش با طبیعت؛ رفتن زمستان و آمدن بهار و چهارشنبه سوری گره خورده است. چهارشنبه سوری بخشی از فرهنگ ایران است. در نقاشی های کهن نیز آنچه که مشخص است، آتش افروختن و پایکوبی و جشن در روز چهارشنبه سوری مرسوم است.

قاشق زنی، رسمی قدیمی

صادق هدایت در نوشته های خود به مراسم قاشق زنی چهارشنبه سوری اشاره کرده است. فردوسی طوسی نیز در اشعار خود به این جشن کهن اشاره هایی دارد:

ستاره شمر گفت بهرام را که در «چهارشنبه» مزن کام را

اگر زین بپیچی گزند آیدت همه کار ناسودمند آیدت

یکی باغ بُد درمیان سپاه از این روی و زان روی بُد رزمگاه

بشد “چارشنبه” هم از بامداد بدان باغ که امروز باشیم شاد

ببردند پر مایه گستردنی می و رود و رامشگر و خوردنی

ز جیحون همی آتش افروختند زمین و هوا را همی سوختند

مظالعه کنید : قاشق زنی ها را از یاد نبریم

آنچه از اسناد تاریخی برمی آید این است که چهارشنبه سوری میراثی گران بها از آریایی ها است که امروزه فرصتی برای شادی و گرد هم بودن ایرانیان است.