قربانی در تاریخ | قسمت سوم : دین یهود 

یکی از ارکان مهم دین یهود، قربانی بوده­است. زندگی یک یهودی مومن از قربانی، مبارزه و امید به آینده­ای که پیروزی برای یهودیان است تشکیل­ شده­است. قربانی یکی از رسومی است که از زمان­های کهن در دین یهود وجود­ داشته ­است. قربانی در یهودیت نشانه امضای عهدنامه، کفاره گناهان و اصلاح رابطه انسان با خداست.

البته قربانی امروزه انجام نمی ­گیرد و جای خود را به افروختن شمع و نمازهای سه گانه یهودی و دادن صدقه داده است. در این دین قربانی به دو دسته خونی و غیرخونی تقسیم می­شود.

• قربانی خونی: حیوانات اهلی، کبوتر و قربانی انسانی.
• قربانی غیر­خونی: میوه های نوبرانه، شراب، روغن های گیاهی، آرد، حبوبات و..

در مورد قربانی­های دسته اول پس از اینکه حیوان اهلی کشته می شد، خونش را به درگاه معبد می­پاشیدند و سپس او را به آتش نیاز می سوزاندند. این یکی از رایج ترین شیوه های قربانی بوده­ است :

« آتش نیاز مهمترین شکل قربانی است و باید در روی محراب سوزانده شود، تا بوی خوش آن به مشام یهوه برسد و او را آرامش بخشد. برای قربانی باید محراب ( مذبح ) مخصوص ساخت و نام یهوه را برد که مشخص گردد این نیاز برای اوست.»

در واقع با خون قربانی­ها ، عهد خدا با قوم یهود استوار می شود.

مطالعه کنید : قربانی در تاریخ | قسمت دوم : قربانی و نوروز

قربانی کردن اولین فرزند پسر

در مورد قربانی انسانی گویا رسم بر این­بوده که اولین فرزند پسر را به درگاه خداوند قربانی می­ کردند. طبق گزارش های کتاب مقدس، قربانی فرزند در میان بنی اسرئیل رسمی رایج بوده است و نخست ­زاده ( اولین فرزند چه انسان و چه حیوان ) قربانی می ­شده است.

طبق توضیحاتی که در قسمت ختنه در دین یهود داده شده ختنه در واقع جای قربانی فرزند را گرفته است و همچنین در داستان حضرت ابراهیم که می خواست فرزندش اسحاق را به درگاه خداوند قربانی کند، نشانی از قربانی انسانی است، که در آنجا نیز قربانی حیوانی اهلی جای قربانی انسان را می گیرد.

بعد از آن هم خداوند به جای قربانی فرزند اول، تقاضای فدیه معادل 5 مثقال نقره می کند. البته برخی نیز معتقدند قربانی انسانی وجود نداشته است و فقط کنایه از ایمان راسخ ابراهیم در قربانی فرزندش اسحاق است.

 از قربانی های غیر خونی می توان به عید « شاووعوت^[1] » اشاره کرد، که در آن از اولین محصول جو دو قرص نان سفید به درگاه خداوند اهدا می شد. در عید « پسح^[2]» نیز چون این عید همزمان با برداشت جو بوده است، در روز دوم پیمانه ای از جو به معبد بیت المقدس فرستاده می شده است.

عناصر قربانی در دین یهود

به طور کلی قربانی دارای سه عنصر اساسی است:

• بخشش: تقدیم کردن هدیه ای ارزشمند به در گاه یهوه(خداوند).
• جایگزینی: قربانی کردن در واقع جایگزین قربانی خود شخص یا مرگ اوست و با قربانی جلوی این امر گرفته می­شود.
• تقرب: قربانی سبب نزدیکی به درگاه خداوند می شود.

پیشینه قربانی در دین یهود

• نخستین قربانی که در عهد عتیق به آن اشاره شده است مربوط به پسران آدم (هابیل و قابیل) است. قابیل هدیه ای از زمین خود برای یهوه^[3]( خدا) آورد و هابیل نیز نخست زاده( بچه اول) گله خودش و پیه (چربی) آن را تقدیم یهوه کرد.
• دومین روایت از قربانی مربوط به داستان نوح است. نوح پس از آن که طوفان پایان یافت و از کشتی پیاده شد، قربانگاهی ساخت و برای خداوند قربانی کرد، آن را سوزاند تا بویش به مشام یهوه برسد و راضی شود.
• سومین قربانی و شاید مهم ترین آن قربانی فرزند ابراهیم است^[4]. یهودیان اعتقاد دارند خدا به ابراهیم دستور داد که پسرش اسحاق را قربانی نماید و وقتی او را در انجام فرمانش استوار دید، قوچی را به جای اسحاق فرستاد و آن قوچ قربانی شد. این مورد از این جهت اهمیت دارد که نقطه عطفی است بر جایگزینی قربانی حیوانی با انسانی.

• در داستان بنی اسرائیل نخستین قربانی مربوط به خروج ایشان از مصر است. وقتی فرعون اجازه خروج به بنی اسرائیل نداد، خدا به موسی دستور داد که به بنی اسرائیل بگوید گوسفندی را بکشند و خونش را به چارچوب در بپاشند تا نشانه ای برای محل زندگی ایشان باشد.

شرایط قربانی 

به طور کلی برای قربانی باید محل خاص در نظر گرفته می شد. هنگام قربانی ، شخص نام خدا را می آورد و قربانی را به او تقدیم می کرد و در حضور کاهن انجام می ­شد.

کاهن با دست نهادن بر قربانی گناه نیاز دهنده را به حیوان قربانی منتقل می­ کرد. در قربانی خونی، مسئول قربانی، قربانی مورد نظر را به قربانگاه می­آورد و دست خودش را بر روی آن می­گذاشت و پس از دعا و تبرک آن را به کاهن می سپرد تا قربانی شود. اگر کاهن حضور نداشت قربانی توسط لاویان(فرزندان لاوی فرزند یعقوب) انجام می ­شد.

پس از آن که قربانی انجام شد، پوست قربانی را می­کندند ، چربی هایش را در معبد می­سوزانند و خونش را نیز بر دیوارهای معبد می­پاشیدند. آداب مربوط به قربانی در تورات فصل ” قداشیم^[5]” بیان شده است. با جمع شدن معابد و کاهنان، قربانی نیز تغییر شکل یافت. درتورات هم آمده که بنی اسرائیل مدت زیادی بدون پادشاه و بدون قربانی خواهد بود :

«ای کاهنان نوحه سرایی کنید که هدیه آردی و هدیه ریختنی از خانه شما برداشته خواهد شد…»

تماشا کنید :

معرفی برنده فصل اول مسابقه مترونم

انواع قربانی

 انواع مختلفی از قربانی وجود داشته است که عبارتند از :

1. اولاه ( قربانی سوختنی ) : قربانی بود که پس از ذبح در پیشگاه خداوند در جایگاه مخصوص سوزانده می شد، تا دودش به مشام خداوند برسد. « به قربانی که تمام سوزانده می شد کلیل می گفتند که به معنی قربانی کامل بود.»
2. قربانی مخصوص اعیاد : این قربانی ها در روز کیپور، جشن سوکوت، پسح، شاووعوت و … بوده است که یا به صورت آتش نیاز بوده یا قربانی غیر خونی.
3. حطاط^[6] : قربانی که در صورت ارتکاب گناه انجام می شد و در صورتی بود که فردی دستورات دینی را انجام نداده باشد.
4. شلامیم^[7] : « قربانی صلح بوده است که در آن خون و چربی به خداوند تقدیم می شده است. خون را بر محراب عبادتگاه می پاشند و چربی را در روی قربانگاه می سوزانند و گوشت قربانی را جمعیت نیاز دهنده می خورند و معتقدند که در صرف این قربانی با خداوند ایجاد اتحاد می نمایند. این نیاز را ذبح می نامند.»
5. قربانی گاو سرخ: این قربانی برای تهیه آب تنزیه جهت تطهیر کاهنان انجام می شد.

مکان قربانی:

همان طور که ذکر شد ، پیش از نوح مکان خاصی برای قربانی وجود نداشت و او اولین کسی بود که قربانگاه ساخت. قربانگاه از سنگ یا تلی از خاک ساخته می شد و بنای محکمی نداشت. بعدها قربانگاه دارای تشکیلات شد. مثل معبد سلیمان. البته لازم به توضیح است که قبل از معبد خیمه مقدس نیز برای قربانی وجود داشت.

بریت میلا ( ختنه )

بریت میلا^[8] برداشتن پوست جلوی آلت تناسلی پسر بچه در روز هشتم تولد می باشد. به فارسی به آن ختنه می گویند. یکی از مشخصه های اصلی یهودیان مختون بودن است. طبق گفته های تورات حضرت ابراهیم (ع) نخستین یهودی است، که به فرمان خداوند در سن نود و نه سالگی ختنه شده است.

« آورام نود و نه ساله بود. ادونای به آورام ظاهر شده به او گفت : من قادر مطلق هستم، در حضورم سلوک کن و کامل شو. خداوند به آورهام گفت : توعهد مرا نگهدار. تو و بعد از تو نسلت، نسل اندر نسلشان. این است عهدم بین من و شما و بین نسلت بعد از تو که نگاه خواهید داشت.  هر مذکری از شما ختنه گردد. زائده پوستی آلتتان را ختنه کنید و بین من و شما نشان عهد باشد. هر مذکری را نسل اندر نسل، هشت روزه برای خود ختنه کنید. خانه زاد و زر خریدی که از هر بیگانه ای خریده باشی و از نسلت نباشد. خانه زادت و زر خریدت حتما ختنه گردد و عهدم به عنوان عهد جاودانی در بدن شما باشد. مذکری ختنه نشده که زائده پوستی آلتش را ختنه نکند، قوم هایش معدوم خواهد شد عهد مرا نقض کرده است.»

پادکست : مرد ها یک روز از عمروشون رو هرگز فراموش نمی کنند !!

 از این آیه چنین برمی آید که اگر شخص یهودی ختنه نکند، باز هم یهودی است ولی مرگ نابهنگامی دارد و بدون بچه می میرد و در واقع مقطوع النسل است. از روایات تورات اینچنین بر می آید که حضرت موسی (ع) هم مختون نبوده است. بعد از بعثت در راه بازگشت به مصر یهوه به او حمله می کند و می خواهد او را بکشد. همسرش صفورا غلفه پسر خود را بریده و خون آن را به پای موسی می ریزد و می گوید :

تو اکنون داماد خونین شده ای و یهوه از او گذشت.

از این روایت مشخص می شود که زنان نیز می توانند در مراسم ختنه شرکت کنند، البته اصولا یهودیان ختنه را توسط مردان انجام می دهند.

معرفی تیاتر

سرودهای نوجوانی که رژه رفتن را از رکسانا بیشتر دوست داشت

این تیاتر را قانونی و رایگان تماشا کنید

ختنه در ابتدا به عنوان عاملی برای بهداشت مطرح نبوده است و به جای قربانی انسان در نظر گرفته شده است. به این معنی که انسان یکی از اعضای بدنش را به جای فرزندش به درگاه خدایان قربانی می کند. در روزگاران قدیم عمل ختنه در مصر فقط در بین پیشوایان ممتاز مذهبی صورت  می گرفت و عامه مردم این کار را انجام نمی دادند:

« شاید کاهنان و فرمان روایان به این نتیجه دست یافته بودند که قربانی فرزندان را در میان توده فرودست زنده نگاه دارند، تا از اعتقاد و ایمانشان نسبت به معابد و خدایان کاسته نگردد ! اما طبقات حاکم به جای فرزند قربانی، بخشی از گوشت بدن خویش را تقدیم خدایان سازند، تا عهد و میثاقی باشد خونین، میان خدایان و نمایندگان ایشان در زمین.»

جایگزین قربانی در عصر کنونی

• نماز: مردان یهودی واجب است روزی سه نوبت نماز به جای آورند که جایگزین مراسم قربانی است و تا زمان رسیدن به سرزمین موعود و بازسازی معبد ادامه دارد.
• قرائت تورات: خواندن تورات با صدای بلند نیز جایگزین دیگری است برای قربانی مخصوصا وقتی داستان ذبح اسحاق به دست ابراهیم نبی خوانده می شود.
• صدقه دادن: از دیگر جایگزین های قربانی صدقه است. در تلمود آمده وقتی مردی سفره ای می اندازد مانند مذبح اورشلیم است که قربانی ها را پیشکش می کردند.
• روزه: عبادتی است که امروزه به جای قربانی انجام می شود و در حکم قربانی به جهت کفاره گناهان است.

****

برای مطالعه بیشتر :

تورات، پورداوود و زرگری – کتاب هایی از عهد عتیق، پیروز سیار- فرزندان استر، هومن سرشار – تحقیقی در دین یهود، جلال الدین آشتیانی – اسطوره قربانی، علی اصغر مصطفوی – قربانی در آیین یهود، احمد آقایی.

[1] Shavuut

[2] Pesah

[3] yahova

[4]  در این مورد بین یهودیان و مسلمانان در این که کدام فرزند بوده، اختلاف است. یهودیان اسحاق و مسلمانان اسماعیل را عنوان می کنند.

[5] Ghodashim

[6] Hattat

[7] Shalamim

[8] Berit Mila