باغ شازده ماهان 

نیما سعادت مخبر

 کرمان در گذرگاه زمان نه فقط از عمری به درازای تاریخ برخوردار است بلکه در کنار این کمیت، از نظر کیفیت نیز گفتنی‌های بسیار دارد. علیرغم مسائل و مصائبی که بر این دیار گذشته با این حال این سرزمین به همت مردمی پرتلاش و سازنده از سختی‌ها نردبانی برای پیشرفت ساخته است.

کرمان با وجود آثار تاریخی ارزشمند و تفرجگاه‌های خوش آب و هوا، از مناطقی است که در پائیز، زمستان و تابستان، پنجره‌ای به بوستان بهار را به روی انسان می‌گشاید و خستگی را از تن او می‌زدایند و او را به ستایش و تسبیح خداوند وا می‌دارد.

باغ شاهزاده ماهان یا باغ شازده ماهان، یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین باغ‌های ایرانی است که در زمان قاجار و به دستور محمد حسن خان، سردار ایروانی (پسر محمدخان ایروانی و حکمران یزد و کرمان در دوره ناصرالدین شاه قاجار) حاکم وقت کرمان ساخته شد و اعجازش این است که درست در میانه‌ی کویر بنا شده است.باغ شاهزاده در حدود ۲ کیلومتری شهر ماهان و ۳۵ کیلومتری مرکز کرمان قرار دارد.

گفته می‌شود وقتی خبر مرگ ناگهانی حاکم را به ماهان می‌برند، بنّایی که مشغول تکمیل سردر ساختمان بود تغار گچی را که در دست داشته محکم به دیوار کوبیده و کار را رها کرده و فرار کرده است.

باغ شاهزاده به دستور چه کسی ساخته شد؟

نقل است که این باغ طی مدت ۱۱ سال (۱۲۹۸ هجری قمری تا ۱۳۰۹ هجری قمری) ساخته شد و پس از مرگ محمدحسن خان احداث بنای آن نیمه ساخته رها شد است. گفته می‌شود وقتی خبر مرگ ناگهانی حاکم را به ماهان می‌برند، بنّایی که مشغول تکمیل سردر ساختمان بود تغار گچی را که در دست داشته محکم به دیوار کوبیده و کار را رها کرده و فرار کرده است. به همین علت جاهای خالی کاشی‌ها را بر سر در ورودی می‌توان دید.

معماری باغ چگونه است؟

در پایین باغ و قبل از فضای ورودی بنایی قرار دارد که به سردرخانه مشهور است، یک بنای دو طبقه که بخش ورودی باغ را تصرف کرده و نقش یک واسطه را میان خشکی کویر و سرسبزی باغ ایفا می کند.

پس از راهروی ورودی به هشتی کوچک و بسته ای در طبقه همکف سردرخانه می رسید. توقف در این هشتی پیش از قرار گرفتن در فضای دل انگیز باغ شاهزاده، شما را برای تماشای منظره حیرت انگیز باغ آماده می سازد.

آرایش گیاهی بی‌نظیر باغ و انعکاس آن، مانند انعکاس عمارت باغ در استخر، آن‌هم به‌طور کاملا متقارن، جلوه‌ای بدیع به بنا داده که مانند آن کم دیده می شود. تنوع درختان میوه‌ نیز در نوع خود کم‌نظیر است. مساحت باغ شاهزاده ماهان کرمان ۵۵ هزار متر مربع یا ۵.۵ هکتار است.

آبیاری اعجاب انگیز در دل کویر

به محض ورود به باغ آنچه که بیش از هر چیز دیگری بینندگان را به حیرت وا می‌دارد، جریان آب است که حیات را برای درختان آن ممکن می‌سازد. شاید برایتان این سوال پیش بیاید که در دل کویرهای کرمان آب این باغ از کجا تامین می‌شود؟ آب موجود در باغ شاهزاده از قنات و رودخانه تیگران که از برف های ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه می‌گیرد، از مرتفع‌ترین قسمت باغ، وارد آن می شود و در سیستم توزیع و نظام آبیاری شگفت‌انگیزی جریان می‌یابد تا درختان سر به فلک کشیده را سیراب کند.

آب موجود در باغ شاهزاده از قنات و رودخانه تیگران که از برف های ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه می‌گیرد، از مرتفع‌ترین قسمت باغ، وارد آن می شود و در سیستم توزیع و نظام آبیاری شگفت‌انگیزی جریان می‌یابد.

فواره هایی که بدون برق کار می کنند

از دیگر جذابیت‌های باغ شاهزاده ماهان وجود آبشارها و فواره های زیبای آنجاست که این فواره‌ها بسیار هوشمندانه ساخته شده اند و تنها بر اساس اختلاف ارتفاع، به کارگیری شیب و بدون استفاده از هیچ نیروی دیگری، فعال هستند. در این سیستم از خمره‌هایی استفاده شده که در نتیجه اتصال به یکدیگر می‌توانند مانند لوله های ساختمان ایفای نقش کنند. آب جاری در باغ در داخل این خمره‌ها جریان می‌یابد تا اینکه به یکی از خمره هایی که نقش زانو را در سیستم های لوله کشی امروزی دارد، می رسد و از آنجا به بیرون فوران می‌کند.

عمارت شاه نشین چگونه است؟

در بالاترین قسمت مجموعه، بنایی قرار دارد که عمارت شاه نشین یا بالاخانه یا کوشک اصلی خوانده می شود و سکونتگاه دائمی یا فصلی مالک بوده است. برای رسیدن به این بنا باید بر روی سطح حیاط که با مخلوطی از قلوه سنگ و ملات سیمان فرش شده طی مسیر کرد. در میان باغ اولین سطح تخت وسیع، یک سکو در میان خود دارد که این سکو درست در جلوی ورودی بالاخانه قرار گرفته و با یک پلکان داخلی به طبقه دوم بالاخانه راه پیدا می کند. عمارت شاه نشین در انتهای گذرگاه اصلی باغو در بالاترین نقطه مجموعه قرار دارد.

بالاخانه باغ شازده

بالاخانه باغ شازده تنها بنای مجموعه به شمار می رود که جدا از دیوار اصلی باغ ساخته شده است. ایستادن در ایوان بالاخانه و نظاره باغ، تصویر متفاوت دیگری را در ذهن تان تداعی می کند که هیچ وقت از خاطر نخواهد رفت.حوض بزرگی با ۵ فواره در مقابل عمارت تعبیه شده که آب آن به پاشویه ای سنگی می ریزد، در حال حاضر رستورانی در این بنا دایر است.

ایستادن در ایوان بالاخانه و نظاره باغ، تصویر متفاوت دیگری را در ذهن تان تداعی می کند که هیچ وقت از خاطر نخواهد رفت.

کاربری باغ چه بوده است؟

باغ ها در دوره قاجار به صورت شکارگاه‌ها، بستان ها، باغ قلعه‌ها و باغ سکونتگاه‌ها ساخته می شدند و در این میان، باغ شاهزاده نیز با کاربری سکونتگاهی و تفرجگاهی شکل گرفت. وجود دو محوطه وسیع و محصور با نرده های چوبی در جلوی دو بنای مهم باغ یعنی سردرخانه و بالاخانه سکونتگاه بودن باغ را تایید می کند.

این مجموعه با استفاده از عناصر معماری و شیوه های ساخت به گونه ای احداث شده که بتواند امکان حداکثر استفاده از مناظر بدیع داخلی و خارجی را به ساکنان خود بدهد. به عنوان مثال با قرار گرفتن در طبقه بالای سردر، از یک سو می توان به تماشای جلوه های بدیع باغ نشست و از سوی دیگر از تماشای منظره کوه لذت برد.