مسجد تاریخانه 

ماندانا شهدادیان

عکس : غلامرضا شهدادیان

 دامغان یکی از شهرهای کهن و میراث‌دار تمدن پارتیان در استان سمناناست. این شهر تاریخی که در گذشته با نام صد دروازه شهرت داشته است، صد دروازه از شهرهای اصلی اشکانیان بوده است و به نظر می‌رسد که بیشترین شهرت و پیشرفت شهر در دوره باستان در همین عصر، شکل گرفته باشد.

دامغان در گذر تاریخ

این شهر تا پایان دوره ساسانی نیز موقعیت خود را به عنوان یکی از پایتخت‌های زمستانی حفظ کرده است. دامغان در دوره اسلامی به عنوان یکی از پایگاه‌های مهم اسماعیلیه محسوب می‌شد و در دوره مغول مانند سایر شهرهای شرق ایران مورد حمله و ویرانی قرار گرفت. در سایر دوره‌های تاریخی نیز شهر دامغان یکی از مراکز مهم ایران به شمار می‌آمد. دامغان مرکب از دو بخش ده و مغان حکایت از این دارد که در گذشته‌های دور روحانیون که در زمان ماد به مغ مشهور بوده‌اند و در دوره هخامنشیان امور دینی را بر عهده داشته‌اند، در این شهر ساکن بوده اند و این شهر رنگ و بوی مذهبی داشته است.

از نشانه های تمدن و فرهنگ کهن این شهر می توان به مسجد تاریخانه دامغان، تپه حصار، برج پیر علمدار، بنای چشمه علی و همچنین دیوار ستبر اطراف شهر اشاره کرد.

صنایع دستی و کشاورزی در دامغان

 صنایع دامغان تقریباً منحصر به هنرهای دستی چیت زنی (نوعی قلمکاری) و بافت پارچه های نخی است. همچنین سفال‌های این شهر نیز یکی از صنایع دستی معروف دامغان هستند که از لحاظ هنری کم‌نظیرند.

شیرینی پزی و سوغات

مردمان دامغان رسم شیرینی‌پزی را در خانه‌های خود از ایام دور تا به امروز مخصوصا در آستانه عید نوروز، حفظ کرده‌اند. از بین انواع شیرینی‌های خانگی، باقلوای دامغان به دلیل پسته های این شهر از شهرت بسیاری برخوردار است. یکی دیگر از سوغات مشهور این شهر سمنو است.

کشاورزی در این شهر به دلیل موقعیت اقلیمی آن رونق بسیاری دارد و مهم ترین فرآورده کشاورزی این شهر پسته است که از مرغوب ترین پسته های ایران و جهان به شمار می رود.

شیرینی‌های دیگری چون تره حلوا، حلوای شیره، حلوای برنج و برشتوک در این شهر مشهور هستند که توسط مردمان این خطه از کویر درست می‌شوند.

یکی دیگر از سوغات مشهور این شهر سمنو است. زنان دامغان در پختن سمنوی خانگی مهارت خاصی دارند، همچنین شیرینی‌های دیگری چون تره حلوا، حلوای شیره، حلوای برنج و برشتوک در این شهر مشهور هستند که توسط مردمان این خطه از کویر درست می‌شوند.

از غذاهای محلی و معروف شهر دامغان می‌توان به ماست جوش اشاره کرد که گردشگران و بازدیدکنندگان شهر دامغان از آن به عنوان یکی از غذاهای خاص و خوشمزه این شهر یاد می‌کنند.

مسجد تاریخانه دامغان

مسجد تاریخانه دامغان از مساجد تاریخی ایران و استان سمنان و دومین مسجد تاریخی ایران به شمار می رود. این بنا در دوره ساسانیان ساخته شده و پیش از ظهور اسلام آتشکده به شمار می رفت که در سالهای اولیه صدر اسلام به مسجد تبدیل شد و قدمت آنرا بیش از ۱۴۰۰ سال برآورد می کنند.

مسجد تاریخانه دامغان از مساجد تاریخی ایران و استان سمنان و دومین مسجد تاریخی ایران به شمار می رود.

نام تاریخانه به چه معنی است؟

درباره نام آن معمولاً گفته می شود که تاری واژه ای ترکی به معنای  خدا  و تاری خانه به معنای خانه خدا یا مسجد است، لیکن کاربرد تاری به معنای تاریک در متون کهن فارسی و در محاوره مردم سمنان و دامغان، و نیز ضبط تاریکخانه در نوشته های بسیاری از محققان، داوری قطعی درباره اصل واژه را دشوار کرده است.این مسجد را به سبب ستون های متعدد آن چهل ستون هم می نامند.

این مسجد را به سبب ستون های متعدد آن چهل ستون هم می نامند.

معماری مسجد تاریخانه

پلان مسجد کاملا عربی و مصالح و ساختمان به شیوه ایرانی و به سبک کاخ­‌های ساسانی ساخته شده­ است. تاریخانه سادگی خاصی دارد که عجیب به دل می­‌نشیند. نه از شکوه و تکلف کاشیکاری­‌های صفوی خبری است و نه از گنبد و ایوان‌های رفیع ایلخانیان و تیموریان، تنها یک شبستان است با ۲۶ ستون در جنوب غربی، یک محراب ساده در میانه رواق­‌های شبستان و طاق­‌های ضربی و ستون­‌های قطور و مدور (این ستون‌ها یک متر و نیم قطر دارند) که دور تا دور حیاط ساده و بدون حوض را گرفته­‌اند و شکوه و آرامشی دلنشین به فضا بخشیده­‌اند.

صحن مرکزی این مسجد سنگ فرش یا آجر فرش نشده و تنها با ماده‌ای آهکی یا گچی پوشیده و کوبیده شده است. این صحن با هیچ پله ‌ای از صفه‌های طاقدار جانبی متمایز نمی‌شود و این از ویژگی‌ها و سادگی‌های مسجد است.

به غیر از تعداد معدودی از طاق­‌های ضربی تخم مرغی که در واقع طاق‌­های اصلی بنا بوده‌اند، باقی طاق‌­ها طی مرمت به شکل طاق­‌های ضربی جناقی در آمده‌­اند.

مناره آجری در کنار ساختمان مسجد به جای مناره خشت و گلی قبلی که سال­ها پیش خراب شده­ بود ساخته شده؛ طول منار ۲۶ متر است و هر آشنای تاریخ معماری از تزیینات آجرکاری آن متوجه می­‌شود که منار الحاقی دوران سلجوقیان است.

از حیث تاریخی مسجد تاریخانه به همراه مسجد جامع نائین و مسجد فهرج یزد، اولین مسجدهایی هستند که در آنها مناره بنا شده است. دسترسی به قسمت فوقانی مناره از داخل آن و توسط ۸۶ پله امکان‌پذیر است. از دیگر ویژگی‌های این مناره، کتیبه‌ای به خط کوفی و به عرض ۱.۵ متر را می‌توان نام برد که در ارتفاع ۶ متری آن خودنمایی می‌کند.